ព្រះមហាវីរក្សត្រនរោត្តមសីហនុ ជាអ្នកផលិតភាពយន្តដ៏ល្បីម្នាក់

ដោយស៊ុន​ ណារិន

ព្រះមហាវីរក្សត្រ ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ មិនត្រឹមតែជាវីរក្សត្រ​បូរណភាពទឹក​ដី និងឯករាជ្យ​ជាតិ​ទេ តែព្រះអង្គ ក៏មានព្រះទ័យស្នេហាខ្សែភាពយន្តផងដែរ។​ ព្រះអង្គ ជាអ្នកផលិត​ភាពយន្ត​មួយ​ដ៏ល្បី អំឡុងពេលដែលព្រះអង្គ ជាអ្នកដឹកនាំ​ប្រ​ទេ​ស​ ជាពិសេសក្នុង​សម័យសង្គម​រាស្រ្ត​និយម​(១៩៥៥-១៩៧០)។

ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ ថ្វាយរង្វាន់ដល់អ្នកផលិតភាពយន្តម្នាក់ លោក ទា លីមគន់/រូបភាព ដោយ ទា លឹមគន់

ព្រះអង្គ បានផលិតខែ្សភាពយន្តឯកសារ ប្រមាណជាង ៥០ភាពយន្ត។ បើទោះបីព្រះអង្គ ស្ថិត ​ក្នុង​ខ្សែ​រាជ​​វង្ស តែព្រះអង្គ តែងតែឆ្លៀតពេលពីការងារប្រទេស ដោយព្រះអង្គ តែងតែ​យក​ចិត្តទុក​ដាក់ និងស្រលាញ់នូវការផលិតខ្សែភាពយន្តសម្រាប់ប្រទេស​កម្ពុជា។​

យោងតាមឯកសារ កាលពីព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ មានព្រះជន្ម១៩ព្រះវស្សា ព្រះមហា​វីរ​ក្សត្រ​​ បាននាំមកនូវកាមេរ៉ា ទំហំ១៦មីលីម៉ែត្រ ដើម្បីថតភាពយន្ត​ខ្លីៗ ទាក់ទងនឹង​ជនជាតិ​ដើម​ភាគតិច គួយ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥ ព្រះអង្គ ផលិតនូវភាពយន្តឯកសារមួយលើកដំបូងរបស់ព្រះអង្គ គឺរឿង «អប្សរា»។ខ្សែភាពយន្តជាបន្តបន្ទាប់ ដែលព្រះអង្គបានផលិត គឺរឿងប្រជាកុមារ ដែល​សម្តែង​ដោយ​បុត្រព្រះអង្គផ្ទាល់ ដែលជាព្រះមហាក្សត្របច្ចុប្បន្ន គឺព្រះបាទនរោត្តមសីហមុនី។

មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដោយទឹកចិត្តស្រលាញ់វិស័យសិល្បៈ  ព្រះករុណាព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ បានសម្តែងដោយខ្លួនព្រះអង្គផ្ទាល់នៅក្នុងភាពយន្ត ហើយព្រះអង្គ ក៏បាន​និពន្ធបទចម្រៀង​សម្រាប់​ភាពយន្តរបស់ព្រះអង្គផងដែរ។

ក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយម ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គ​បានខិត​ខំប្រឹងប្រែង​ក្នុង​ការ​ធ្វើឲ្យប្រសើរនូវវិស័យភាពយន្ត និងគុណភាពនៃការផលិតភាពយន្ត នៅកម្ពុជា។

ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ បានបញ្ជូន មនុស្សទៅរៀនផ្នែកខ្សែភាពយន្ត និងការថតនៅ​ប្រទេស​បារាំង នៅចុងទស្សវត្សរ៍ ឆ្នាំ១៩៤០ ដូចជាលោក រឿម សុផុន និងលោក អៀវ បណ្ណាកា​ជា​ដើម​។

អ្នកផលិតខ្សែភាពយន្តដ៏ល្បីមួយរូប ក្នុងសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយម ដែលមានអាយុ៧០ឆ្នាំ លោក លី ប៊ុន យីម មានប្រសាសន៍ថា ព្រះមហាវីរក្សត្រ មានទឹកព្រះទ័យចូលចិត្តខ្សែភាព​យន្ត ហើយព្រះអង្គតែងតែសម្រួលការងារនូវការថតភាពយន្ត នៅគ្រប់ទីកន្លែង ដោយមាន

មានការហាមឃាត់ ដូចសម័យបច្ចុប្បន្ននោះទេ។ លោកមានប្រសាសន៍ថា ព្រះអង្គតែងតែ​ឲ្យ​រូបលោកយកភាពយន្តដែលលោកបានផលិត ទៅបញ្ចាំងឲ្យព្រះអង្គទត នៅព្រះបរមរាជវាំង។​លោកបន្តថា ព្រះអង្គ គឺជាអ្នកផលិតខ្សែភាពយន្តមួយរូប ដែលមានប្រជាប្រិយភាព។

ក្នុងសម័យ ដែលភាពយន្តខ្មែរ ទទួលបានការគាំទ្រ និងល្បីរន្ទឺលើឆាកអន្តរជាតិ ព្រះបាទ​នរោត្តម​សីហនុ បានយកពន្ធលើការផលិតភាពយន្តទាប ដើម្បីបង្កភាព​ងាយស្រួលដល់អ្នក​ផលិត​ភាពយន្តនៅក្នុងប្រទេស។

ចន្លោះឆ្នាំ១៩៦០ ដល់ឆ្នាំ១៩៧០ ដែលជាសម័យយុគមាសនៃខ្សែភាពយន្ត (Golden Age ) វិស័យភាពយន្តកម្ពុជា បានអភិវឌ្ឍយ៉ាងលឿន។ ភាពយន្តប្រហែលជា៣៥០ ត្រូវបានផលិត និងចាក់បញ្ចាំងទូទាំងប្រទេស សម្រាប់ប្រជាជនទស្សនា។

បើទោះបីព្រះអង្គត្រូវបានរបបលន់ នល់(១៩៧០) ធ្វើរដ្ឋប្រហារ ទម្លាក់ព្រះអង្គពីតំណែង ព្រះ​អង្គ​នៅតែបន្តធ្វើការជាមួយភាពយន្ត ក្នុងពេលភៀសព្រះកាយទៅប្រទេសកូរ៉េខាងជើង និង​ប្រទេស​ចិន។

ក្រោយពីប្រទេស បានរំដោះពីរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥ដល់១៩៧៩​)នៅពេល​ដែល​ព្រះអង្គយាងចូលមាតុ​ប្រទេសវិញ នៅឆ្នាំ១៩៩១ ព្រះអង្គ បានចាប់​ផ្តើមផលិត​ភាពយន្ត​ក្នុង​ប្រទេស​ម្តងទៀត ដូចជារឿង កញ្ញាអាស៊ីណា(Miss Asina) ក្នុងឆ្នាំ២០០៦។

ភាពយន្តផ្សេងៗទៀត ដែលព្រះអង្គបានផលិតមានដូចជា The Enchanted Forest (1966),
The little Prince (1967),Darkness on Angkor (1968), The Joy of Life” (1968), Farmers in distress” (1996), និងរឿង A non-violence Apostle” (1996) ជាដើម។

មិនតែប៉ុណ្ណោះ បើទោះបីព្រះអង្គមានព្រះជន្មាយុ ចាស់ជរា ព្រះអង្គ នៅតែយកចិត្តទុកដាក់ក្នុង​ការផលិតខ្សែភាពយន្ត ដោយមានការសម្តែងដោយ សិល្បៈករ និងសិល្បៈការិនីជំនាន់ក្រោយ​ដូចជា អ្នកនាង ចន ច័ន្ធលក្ខិណា និងលោកម៉េង ប៊ុនឡូ ជាដើម៕

 រាយការណ៍បន្ថែម ដោយ វន មករា និងហុង ច័ន្ទភក្រ្តា អតីតនិស្សិតនៃដឺប៉ាតឺម៉ង់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសារគមនាគមន៍

កូនអ្នក​ធំ អ្នក​នយោបាយ មាន​អំណាច​ តែង​តាំង​ធំ ​ខណៈ​ពួក​គេ​កំពុង​ចង​បណ្តាញ​ដឹក​នាំ​យុវជ​ន​​

​ដោយ ស៊ុន ណារិន

នៅតាម​​​ស្ថាប័ន​​​​ដែល​​​អ្នក​​មាន​​​អំណាច​​គ្រប់គ្រង​​ តែង​តែមាន​ការ​​ភ្ជាប់​​កូនចៅ ឫសាច់​ញាតិ​​​ជាអ្នក​​ជំនាន់​​ក្រោយ ​​ទាំង​​ស្ថាប័ន​យោធា ​ប៉ូលិស និង​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​មួយចំ​នួន។ បញ្ហានេះ ត្រូវ​​បាន​​​​អ្នក​វិភាគ​លើក​​ឡើង​​ថា អាច​​មាន​​ផល​​ប៉ះពាល់​​ដល់​កម្ពុជា​ ​ទៅថ្ងៃ​​ខាងមុខ។​​

ឧទាហរណ៍​​សាច់ញាតិ​កូន​អ្នក​ធំមួយ​ចំនួន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​តែង​តាំង៖ ​​កូន​ប្រុស​​លោក​​នាយក​រ​ដ្ឋ​មន្រ្តី​​ ហ៊ុន​ សែន​ ២នាក់​ មាន​តំណែង​​ខ្ពង់​ខ្ពស់​នៅ​​ក្រសួង​​ការ​ពារ​​ជាតិ​​ ហើយទើបតែត្រូវបាន​តែង​តាំងថ្មីជាអគ្គលេខា​​ធិការ​​រង នៃ​អ​គ្គ​លេខា​ធិការ​ដ្ឋាន​​អាជ្ញាធរ​​ជាតិ​ដោះ​ស្រាយ​​ទំនាស់​​ដីធ្លី​។ ​កូន​ប្រុស​របស់​ លោក​ ហោ ​ណាំហុង​ មាន​​​តំណែង​ជាមន្រ្តី​ជាន់​ខ្ពស់​នៅ​ក្នុង​ក្រសួង​ការ​បរទេស​ និង​ផ្សេង​​​ទៀត ជាឯកអគ្គ​រាជ​ទូត​​ប្រចាំ​ប្រទេស​​មហា​អំណាច។ លោក ស សុខា ជាកូន​ប្រុស​​របស់​ លោក ស ខេង រដ្ឋ​មន្ត្រី​ក្រសួង​មហា​ផ្ទៃ ត្រូវបានតែងតាំង​ជាស្នង​ការ​​រង​​រាជធានី​​ភ្នំ​ពេញ។​ កូន​ប្រសា​លោក ថោង ខុន​ រដ្ឋ​មន្រ្តី​ក្រសួង​ទេសចរណ៍ ​គឺ​លោក​ ជា បូរ៉ា ជាអគ្គ​នាយក​រដ្ឋបាល និង​ហិរញ្ញ​វត្ថុនៃក្រសួងទេស​ចរណ៍។ ចំណែក​កូន​​របស់​ លោក ​ចម​ ប្រសិទ្ធ​ និងសាច់​ញាតិផ្សេងទៀត ​នៅ​មូល​គ្នា​​នៅក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម និង​នៅអគ្គនាយកដ្ឋាន​​កាំកុង​ត្រូល។ ​លោក​ កែប​ ជុតិមា ​អភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ ​ដាក់​​កូន​​ស្រី​ម្នាក់​​នៅកន្លែង​​កាន់​​បញ្ជី​​មួយ​​រយ​​នៅ​សាលារាជធានី។ ក្រៅពី​នោះ​ ក៏មានមន្រ្តីមួយចំនួនទៀត បានដាក់​កូនចៅរបស់​គេ​ទៅ​កន្លែង​​​ខ្ពស់​ខ្ពស់​ ឫ​​កន្លែង​​ខ្លាញ់​​(សំបូរ​លុយ)។

អ្នក​វិភាគ​​ឯក​រាជ្យ លោក​​ ឡៅ ម៉ុងហៃ លើក​​ឡើង​ថា ​នេះ​ជា​ការ​​ព្រួយ​​បារម្ភ​មួយ​ស​ម្រាប់​​សង្គម​​កម្ពុជា ដែល​អ្វីៗ មិន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​តាម​​នីតិ​វិធី ឫរ​បៀប​​រៀប​រយ​ត្រឹម​ត្រូវ។ លោកថា ការ​​តែង​តាំង​​​កូន​ចៅ​អ្នក​ធំ​​បែប​​នេះ ជា​ការ​​ដឹក​​នាំ​មួយ​​ បែប​​គ្រួសារ​​និង​បុគ្គល​និយម  ៖ “ហ្នឹង​​វា​ទៅ​ជា​ការ​គ្រប់​គ្រង​រដ្ឋ​​ ទៅ​ជា​កិច្ច​ការ​របស់​គ្រួសារ គឺ​មិន​មែន​ជា​របស់​រដ្ឋ​​ទូទៅ​ទេ ហើយ​គឺ​ខុស​​​នឹង​​​គោល​​ការណ៍​​​ជា​អាទិ គឺ​គោល​ការណ៍​សិទ្ធិ​មនុស្ស ទាំង​អស់​គ្នា​ហ្នឹង​អាច​​ចូល​ទៅ​​ធ្វើ​ការ​រដ្ឋ​បាន”។

លោក​យល់ថា ​ការ​ធ្វើបែបនេះ អាចប​ង្ហាញ​ពីភាព​​កម្សោយ​​នៃ​នីតិ​រដ្ឋកម្ពុជា ​និង​គ្មាន​ការ​​គោរព​​អ្វី ​ជាគោលការណ៍​ច្បាប់។ លោក​ថា បញ្ហានេះ​កំពុង​ធ្វើឲ្យ​កម្ពុជា ​មានភាព​ច្របូក​​ច្របល់ ៖ “អត់មាន​អី​រឿង​អនាគត ឥឡូវ​បច្ចុ​ប្បន្នគឺ​​ច្របូល​ច្របល់​ទៅ​​ អាហ្នឹង​អត់មាន​អី​ជា​គោល ជា​មូល​ដ្ឋាន​ ស្រេច​តែ​បុគ្គល អ្នក​ណា​មាន​អំណាច​ចេះ​តែ​ធ្វើ​ទៅ”។

អ្នក​វិភាគ​ឯករាជ្យ​ ​លោក កែម ឡី សង្កេត​ឃើញថា ភាគច្រើន​​ស្ថាប័ន​​រដ្ឋាភិបាល និង​​ក្រៅ​រដ្ឋាភិបាល មាន​​ការ​ដាក់​​បន្តុប​​កូន​ចៅ ក្មួយ និង​​សាច់​​ញាតិ​ ចូល​​ទៅ​ធ្វើ​ការ។ លោក​​លើក​​ឡើង​ថា​​​ អ្វី​​ដែល​សំ​ខាន់​​នោះ ​​គឺ​​សមត្ថភា​ព​​របស់​​កូន​​អ្នក​ធំ ឫ​អ្នក​នយោ​បាយ​ទាំង​អស់​នោះ។ លោក​​​សង្កេត​​​ឃើញ​ថា កូន​អ្នក​​ធំ​មួយ​ចំនួន ​រៀន​​បាន​​ខ្ពង់​ខ្ពស់ ដែល​​មាន​​សមត្ថ​ភាព​​ក្នុង​ការ​ងារ ៖ “យើង​ឃើញ​មាន​ការ​តែង​តាំង​​ច្រើន ក៏​ប៉ុន្តែ​ការ​តែង​តាំង​​ហ្នឹង​បើ​សិន​ជា​ទៅ​តាម​សមត្ថ​ភាព ទៅ​តាម​បទ​​ពិសោធន៍ ទៅ​តាម​ទេព​កោសល្យ​ ហើយ​និង​ជំនាញ​វា​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការ​ជឿន​លឿន​ទៅ​វិញ ក៏​ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​​បើ​យើង​បង្កើតឲ្យ​មាន​ការ​ប្រ​ឡង​ប្រ​ណាំង ដើម្បី​ជ្រើស​រើស​មនុស្ស​​​កាន់​តែ​ល្អ​​ទៅ​ទៀត ​គឺ​កាន់​តែ​ប្រ​សើរ អាហ្នឹង​ដែល ហើយ​ប៉ុន្តែ​យើង​ឃើញ​មិន​មាន​និន្នាការ ដោយ​​សារ​​តែ​អ្នក​នយោ​បាយ​ភាគ​ច្រើន គាត់​ចាស់​ៗ​ទៅ​ហើយ គាត់​ត្រូវ​ការ​ស្នង​ត្រ​កូល”។

លោក​មាន​ប្រសាសន៍​បន្ថែម​ថា វប្បធម៌​​នៃ​ការ​​តែង​តាំង​​កូន​ចៅ​​បែប​នេះ ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ផល​​លំបាក​​ដល់​កា​រគ្រប់គ្រ​ង​នៅកម្ពុជា ៖ “ការ​ខ្វះ​ខាត គឺ​យើង​បាត់​បង់​និង​ឱកាសក្នុ​ងការ​ប្រ​ឡង​ប្រ​ណាំង​ ដើម្បី​ជ្រើស​រើស​មនុស្ស​ល្អ​​ ដើម្បី​ជ្រើស​រើសយក​មនុស្ស​ស្មោះ​ត្រង់ ដើម្បី​ជ្រើស​រើស​មនុស្សយក​មនុស្ស​ដែល​មាន​ជំនាញ​ ​និង​មាន​ទេព​កោសល្យ​​​ពី​កំណើត​ក្នុ​ងការ​ធ្វើ​ការ​ងារ​ អាហ្នឹង​ដែល​យើង​បាត់​បង់ ទី​មួយ ហើយទីពីរ គឺ​យើង​ខាត​ទាក់​ទង​ទៅ​នឹង​ការ​កើន​ឡើង​​បក្ខ​​ពួក​​និយម គ្រួសារ​និយម អាហ្នឹង​ដែល​ផល​វិបាក”។

នៅប្រទេស​ដែល​មាន​នីតិរដ្ឋ ​និង​ការ​គ្រប់គ្រង​បានល្អ ​ជាពិសេស​ប្រទេស​​អភិវឌ្ឍន៍ ​គ្រួសារ​​​​​កូន​អ្នក​​នយោបាយ ​កូន​ប្រធានាធិបតី ​នាយក​​រដ្ឋ​មន្រ្តី រដ្ឋ​មន្រ្តី និង​មន្រ្តី​ក្នុង​ស្ថាប័ន​​រដ្ឋា​ភិ​បាល មិន​ត្រូវ​​បាន​​តែង​​តាំង​​តាម​​តែ​​អំណាច​របស់​​ខ្លួន​​នោះទេ។ លោក កែម ឡី បញ្ជាក់ថា នៅប្រទេស​​ផ្សេងៗ គេមិនចេះតែ​តែងតាំង​នោះទេ តែគេ​មើល​ទៅ​លើ​ចំណុច​ ៥យ៉ាង​ ​ដែល​ជា​​លក្ខ​ខណ្ឌ ដូចជា​ចំណេះ​ដឹង សីល​ធម៌ ទេព​កោសល្យ​​​ពីកំ​ណើត ​ជំនាញ និង​ប្រវត្តិការងារ​​​របស់​​​​​ឪពុក​ម្តាយ។

បណ្ឌិត​វិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ លោក​ សុខ ទូច មាន​ប្រសាសន៍​ថា ការ​តែងតាំង ឫភ្ជាប់​​យុវជន​​កូន​អ្នក​​ធំ បង្ហាញថា ដល់ពេល​ដែល​ត្រូវផ្លាស់ប្តូរ​កម្លាំង​ថ្មីហើយ។ លោកថា បញ្ហានេះអាច​ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់​ដល់​យុវជន និង​អ្នក​ធ្វើការ​នៅក្នុង​ស្ថាប័ន ដែល​មាន​បទ​ពិសោធន៍​យូរ​អង្វែង​មកហើយ​ ៖ “បើ​គេ​មាន​សមត្ថ​ភាព អូខេអត់មាន​បញ្ហា អញ្ជើញ ប៉ុន្តែ​បើ តើ​មាន​យុវជន​យើង​ដទៃ​ទៀត​ ដែល​មាន​សមត្ថ​ភាព​អញ្ចឹង អាចទៅ​កន្លែង​ហ្នឹង​បាន​ទេ​ ឬក៏​មាន​សមត្ថ​ភាព​តែ​គ្រួសារ​ហ្នឹង”។

លើស​ពីនេះទៅទៀត ឥឡូវនេះ មានការ​ដឹកនាំ​ក្រុម​យុវជន ដែល​មាន​កូន​ប្រុស​​លោក​នាយក​​រដ្ឋ​មន្រ្តី ហ៊ុន សែន គឺ លោក ហ៊ុន ម៉ានី ជាអនុ​​ប្រធាន​សមាគម​​យុវ​ជន​​កម្ពុជា។ ថ្នាក់ដឹកនាំ​នោះ​គឺមាន​កូនប្រុស​ លោក​ សុខ អាន កូនប្រុស លោក សាយ ឈុំ ប្រធាន​ស្តីទីនៃព្រឹទ្ធសភា។ លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ ចាត់​ទុក​ការចង​ក្រង​យុវជននេះ ដើម្បីជាមូលដ្ឋាន​អំណាច​របស់​អ្នក​នៅក្នុង​​បក្ស។

នៅពេលបច្ចុប្បន្ន គេសង្កេតឃើញ អ្នកធ្វើការ​នៅតាម​ស្ថាប័​នរដ្ឋមួយ​ចំនួន មានការត្អូញត្អែរ​ថា មានការ​ប្រកាន់​បក្ខពួក ត្រូវ​មាន​ខ្សែស្រឡាយ​នៅកន្លែង​ធ្វើការ បើមិន​អញ្ចឹងទេ ​មិនអាច​​ឡើង​​ធំបាន​​នោះទេ។ ​​ទង្វើ​បែបនេះ​ អ្នកវិភាគ​លើក​ឡើងថា ​អាចនាំ​ឲ្យ​មាន​​ការ​​មិន​​ពេញ​ចិត្ត និង​​ខិត​​ខំ​​ធ្វើ​ការ​ ដែល​នាំ​ឲ្យសង្គម​ មិន​អាច​​អភិវឌ្ឍ​​​ទៅ​មុខ​​បាន៕ ​

ការ​ថ្លែង​ពី​មរណភាព​របស់​លោក ​ហ៊ុន សែន​ បង្ហាញ​ពីសារ​សំខាន់​ជា​នាយក​រដ្ឋ​មន្រ្តី ​តែ​ជា​សារ​គំរាម​មួយ​

ដោយ ស៊ុន ណារិន

ថ្លែង​​ភ្ជាប់​​នឹង​​អាកាស​​ធាតុ​​មិន​​ប្រក្រតី ​លោក​នាយក​​រដ្ឋ​មន្រ្តី ហ៊ុន សែន បាន​​លើក​​ពីក្តី​​បារម្ភ​​របស់​លោក​​ក្នុង​​ការ​​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាម​ ឧទ្ធម្ភាគ​ចក្រ ​ទៅតាម​បណ្តា​​ខេត្ត​មួយ​​ចំនួន។ លោក​នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី ​មាន​​​ប្រសាសន៍​​ថា មនុស្ស​តែង​តែខ្លាច​ស្លាប់​ តែ​ស្លាប់​នាយក​រដ្ឋ​មន្រ្តី​​មួយ វា​មិន​ធម្មតា​ទេ ៖ “នេះ​មិនមែន​ស្រួល​ទេ អារឿង​ងាប់​នាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋធម្ម​នុញ្ញ​របស់​​​កម្ពុជា ចែង​​ច្បាស់​ណាស់​អា​កន្លែង​​ហ្នឹង​ នៅ​ពេល​ដែល​តំណែង​នាយក​​រដ្ឋ​មន្ត្រីនៅ​ទំនេរ​ជា​ស្ថា​ពរ ​គណៈរដ្ឋមន្ត្រីមួយ​ត្រូវ​រៀប​ចំ​ឡើង​វិញ​តែ​​ម្តង​ អញ្ចឹង​បាន​សេច​ក្តី​​ថា ​ខ្ញុំ​ងាប់​ភ្លាម​ អស់​លោក​ទាំង​អស់ អស់​ទៅ​ជា​​ឧប​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ ទេស​រដ្ឋ​មន្ត្រី រដ្ឋ​មន្ត្រី​អស់​រលីង អញ្ចឹង​ងាប់​ខ្ញុំ​មួយ​មិន​មែន​ស្រួល​ទេ អញ្ចឹង​អារឿង​ហ្នឹង​ត្រូវ​ប្រុង​ប្រ​យ័ត្ន​ ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​ដែរ ​តិច​ថា​ហេ​ម៉េចក៏​ខ្លាច​ម្ល៉េះ មិន​ហ៊ាន​ហោះ បញ្ហា​​បើ​ខ្ញុំ​ងាប់​តែ​ម្នាក់​ឯង អាហ្នឹង​យីអាណា​មិន​ខ្លាច​ងាប់​វី និយាយ​ឲ្យ​ត្រង់​ៗ​ទៀត​​ ប៉ុន្តែ​ងាប់នាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺ​ប្លែក​ពី​ការ​ងាប់​របស់​អ្នក​នេះ​អ្នក​នោះ ពិបាក​ជាង​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​សោយទីវង្គត់​ទៅ​ទៀត”។

ការ​ថ្លែង​បែប​នេះ ​ធ្វើឲ្យ​អ្នក​តាម​ដាន​សង្គម ​នឹក​​ឃើញ​ដល់​ការ​ស្លាប់​​របស់​អតីត​​​អគ្គ​ស្នង​​ការ​​​នគរ​​​បាល​​ជាតិ​​ លោក ហុក ឡង់ឌី ដែល​​បាន​​​បាត់​​បង់​​ជីវិត​​​នៅ​​​យប់​​ថ្ងៃ​ទី​០​៩ ខែ​វិច្ឆិកា​ ឆ្នាំ២០០៨​ ​ដោយ​សារ​គ្រោះ​ថ្នាក់​​​ធ្លាក់​​​ឩទ្ធម្ភាគ​ចក្រ​​ អំឡុង​​ពេល​​លោក​​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅកាន់​​​ខេត្ត​​ស្វាយ​រៀង ព្រោះ​អាកាសធាតុ​មិន​ល្អ។ អ្នក​វិភាគ​យល់​ឃើញ​​ថា ​លោកនាយក​​រដ្ឋ​មន្រ្តី ហ៊ុន សែន​ ថ្លែង​​​ពី​​មរណភាព​​របស់​លោក ​អាច​បង្កភាព​​វឹកវរ ​ជាសារ​គំរាមមួយ​។

អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ជាន់ខ្ពស់ លោក កែម ឡី​ មាន​ប្រសាសន៍​ថា​ នេះ​ជា​សារ​​គំរាម​​ដល់​​ប្រជា​ជន ​និង​​​ម​ន្រ្តី​​ដែល​​មាន​​តំណែង​​នយោបាយ ​មុន​​ពេល​​បោះ​ឆ្នោត​​ឆ្នាំ​២០១៣ ខាង​មុខ ៖ “ជា​រួម​ប្រជា​ជន​ដែល​មាន​ការ​សិក្សា​ទាប មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច គេ​ហៅ​ថា ​ភាព​បាក់​ស្មាត​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​រ៉ាំរ៉ៃ កន្លង​​មក ភាសា​នេះ គាត់​មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច គាត់​ត្រូវ​តែ​គាំ​ទ្រ​ភាសា​ហ្នឹង ពី​ព្រោះ​គាត់​អត់​ចង់​មាន​សង្គ្រាម​ទៀត​ទេ ចំណុច​ទីមួយ។ ចំណុច​ទីពីរ អ្នក​ខាង​ក្រោម​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ជា​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​អញ្ចឹង កាល​ណា​មាន​សារ​អញ្ចឹង​មក ក៏​រាង​​មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច​ដែរ កាល​ណា​មាន​ការ​ប្រែ​ប្រួល​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ក្នុង​ប្រការ​​ណា​មួយ គាត់​ក៏​បាត់​បង់​តំណែង​ហ្នឹង​ដែរ ជា​អូតូម៉ាទិច ប្រសិន​បើ​យើង​​មិន​រៀប​ចំយន្ត​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរអំណាច​​​ តែ​អ្នក​នយោ​បាយ”។

លោក​មាន​ប្រសាសន៍​​បន្ថែម​ថា​ ប្រសិន​បើ​ប្រព័ន្ធ​​ប្រជាធិប​​តេយ្យ​​មួយ​​ត្រូវ​​បាន​​រៀប​ចំ​បាន​​ល្អ​​​ បើ​​ទោះ​​ជានាយក​​រដ្ឋ​មន្រ្តី​មួយ ​លា​លែង​​ពី​តំណែង ​ឫទទួល​​មរណភាព​ ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​​តំណែង​​​មិន​​មែន​​​បញ្ហា​​នោះ​ទេ។​ តែលោក​បារម្ភ​ពីការ​កាន់​​អំណាច ​គ្មាន​អាណត្តិ​មួយ​​ច្បាស់​​លាស់​​នៅ​កម្ពុជា​​ ៖ “អាការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​តំណែង​ឲ្យ​ទៅ​ជា​​ធម្ម​តា គេហៅថា Normalization វា​មិន​អាច​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​ទេ ក៏​ប៉ុន្តែ​​ប្រទេស​យើងកាល​ណា​​យើង​កាន់​យូរ​មែន​ មាន​បញ្ហា​ហើយ កាល​ណា​ផ្លាស់​ប្តូរ”។

​អ្នក​​​​វិភាគ​​​​​នយោបាយ​ លោក​​​​ស្រី​ ជា វណ្ណាត មាន​​ប្រសាសន៍​​ថា ការ​លើក​ឡើង​របស់​​​លោក​​នាយក​​រដ្ឋ​​មន្រ្តី ហ៊ុន សែន បែប​នេះ ​បង្ហាញ​​ថា គណបក្ស​ប្រជាជន​​​នៅ​​មិន​​ទាន់​​បាន​​រៀប​ចំ ​ថា​​អ្ន​ក​​ណា​នឹ​ងត្រូវ​​ទទួល​តំណែង​​នាយក​​រដ្ឋ​មន្រ្តី​​នៅ​​ឡើយ​​ទេ ៖ “ឃើញ​ថា​ សព្វ​ថ្ងៃ​​ហ្នឹង​ដូចជា​មិន​ទាន់​មាន​ការ​រៀប​ចំ​ឲ្យ​មានបេក្ខ​ជន សម្រាប់​ស្នង​កិច្ច​ការនាយករដ្ឋ​មន្ត្រី​ហ្នឹង​ទៅ​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ នៅ​ឡើយ​ទេ​​ មិន​ទាន់​មាន​បេក្ខ​ជន ឬក៏​​បេក្ខ​នារីនៅ​ក្នុង​រង្វង់​គណបក្ស​ប្រជា​ជន​ហ្នឹង​ សម្រាប់​ស្នង​នៅ​ឡើយ”។

ចំណែក​ ប្រធាន​មជ្ឈមណ្ឌលសិ​ទ្ធិ​​មនុស្ស​កម្ពុជា​ លោក អ៊ូ វីរៈ លើក​ឡើង​​ថា ​ប្រសិន​បើ​​នាយក​​រដ្ឋ​​មន្រ្តី ​ស្ម័គ្រចិ​ត្ត​ក្នុង​ការ​​ប្រគល់​អំណាច ​វា​នឹង​មិន​មាន​​បញ្ហា​អ្វីកើត​ឡើង​ទេ ​តែ​លោក​បារម្ភ​​ពីការ​​គ្រប់​គ្រង​អំណាច​ទាំង​អស់ ​នៅ​ក្នុង​កណ្តាប់​ដៃ​បុគ្គល​​ជា​​នាយក​រដ្ឋ​មន្រ្តី​តែម្នាក់​។ លោកបន្ថែមថា​ ប្រសិន​បើការ​ដឹក​នាំ​បែប​​លទ្ធិ​ប្រជាធិប​តេយ្យ​ ដូច​នៅ​​ប្រទេស​​ផ្សេងៗ​ នឹង​មិន​​មាន​បញ្ហា​ទេ ​តែបើ​ដឹក​នាំ​បែប​ផ្តាច់​ការ ​ការ​ផ្លាស់​​ប្តូរ​​នោះ​អាច​​​បង្ក​​ជា​បញ្ហា។ ​លោក អ៊ូ វីរៈ ក៏​​បាន​​​លើក​​ឡើង​​ថា ​នេះ​ជា​សារ​ភ័យ​​ខ្លាច​​មួយ​​សម្រាប់​​ប្រជា​ជន​ និង​ថ្នាក់​ដឹក​​នាំ​​គណបក្ស​​ប្រជា​ជន ៖ “ភាសា​មួយ​ដល់​ប្រជា​ពលរដ្ឋ​ផង ភាសា​មួយ​ដល់​មន្ត្រី​ដទៃ​ផង​ ព្រោះ​អី​គាត់​ចង់​ផ្ញើ​សារ​ដល់​មន្ត្រី​ដទៃ​ថា​កុំ​ឲ្យ​ដណ្តើម​អំណាច​គាត់​ ជា​ពិសេស​គឺ​ភាសា​សម្រាប់​មន្ត្រី​គណបក្ស​គាត់​តែ​ម្តង”។

បណ្ឌិត​វិទ្យាសាស្រ្ត​​នយោបាយ លោក សុខ ទូច លើក​ឡើងថា​ នេះ​​ជា​សារ​​ថា ​មិន​​អាច​​អត់​​​លោក​​នាយក​រដ្ឋ​​មន្រ្តី ហ៊ុន សែន បានទេ ៖ “គឺ​បង្ហាញ​ពី​សារសំខាន់​របស់​បុគ្គល​​ បុគ្គល​សាធារណៈ​ម្នាក់​ហ្នឹង ថា​មាន​តម្លៃ​ធំធេង​ណាស់ ​នៅ​ពេល​រហូត​ដល់​បោះ​ឆ្នោត​​ឆ្នាំ​​២០១៣”។

​មាត្រា ១២៤នៃ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​ព្រះ​រាជា​ណាចក្រ​កម្ពុជា ​បញ្ញត្តិ​​ថា ​នាយក​រដ្ឋ​មន្រ្តី​អាច​​រំលែក​​អំណាច​​​របស់​​ខ្លួន​​ ឲ្យ​ទៅឧ​ប​នាយក​រដ្ឋ​មន្រ្តី ឫ​​សមាជិក​​ណាមួយ​​នៃ​រដ្ឋា​ភិបាល​បាន។​​ ចំណែក​មាត្រា​​១២៥​ ចែង​ថា បើ​តំណែង​​នាយក​រដ្ឋ​មន្រ្តី​​នៅ​ទំនេរ​​ជាស្ថាពរ​នោះ ត្រូវ​តែង​​តាំង​​​គណៈ​​រ​ដ្ឋមន្រ្តី​​​មួយ​ជា​ថ្មី ក្នុង​លក្ខខណ្ឌ​ដែល​​មាន​ចែង​ក្នុង​រដ្ឋ​​ធម្ម​នុញ្ញ។ បើការ​ទំនេរ​​នេះ ​ជា​ការ​ទំនេរ​​​មួយ​កាល​មួ​យ​គ្រា​​ទេ ត្រូវ​​ចាត់​តាំង​នាយ​ករដ្ឋ​មន្រ្តី​ស្តី​ទី ជា​បណ្តោះ​អាសន្ន។

​លោក​នាយក​​រដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន កាន់​អំណាច​ជា​នាយ​ក​រដ្ឋ​មន្រ្តី​​តាំង​ពីឆ្នាំ១៩៨៥​។ លោក​ត្រូវ​​បាន​​រិះគន់​ថា ការ​គ្រប់គ្រង​អំណាច ​ស្ថិត​​នៅលើ​កណ្តាប់ដៃ​លោក​តែម្នាក់​ឯង៕ ​

អ្នក​វិភាគ​ថា​​ប្រជា​​​​ប្រិយ​​ភាព​របស់​​សម្តេច​​​សីហនុ ​​នៅ​​តែ​​មាន ​​

By AFP

អ្នក​វិភាគ និង​ប្រវត្តិ​វិទូ អះអាង​ថា ការ​ចូល​រួម​ដង្ហែព្រះបរម​សព​របស់​ព្រះករុណាសម្តេច សីហនុ កាល​ពី​ថ្ងៃពុធ​ម្សិល​មិញ បង្ហាញ​​ថា ប្រជា​ប្រិយ​ភាព​របស់​ព្រះ​អង្គ ក៏​ដូច​ជា​រាជា​និយម នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិ​ពល​រហូត​មក​ដល់​បច្ចុប្បន្ន។

អ្នក​វិភាគ​សង្គម លោក​បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ បាន​លើក​ឡើង​ថា ការ​ចូល​រួម​របស់​ប្រជាជន​នៅរាជ​ធានី​ភ្នំ​ពេញ តាម​ដង​ផ្លូវ​ពី​ព្រលាន​យន្ត​ហោះ​ពោធិ៍​ចិន​តុង មក​ដល់​ព្រះ​បរម​រាជ​វាំង សបញ្ជាក់​ថា ប្រជាជន​នៅ​តែ​​ចង​ចាំ​របស់​ព្រះ​អង្គ និង​រាជា​និយមក្នុង​ចិត្ត ៖ខ្ញុំ​ដូចជា​រាជា​និយម​នៅ​ជា​ការ​ដក់​​ ចិត្តក្នុង​អារម្មណ៍​​​រ​បស់​ប្រជាពល​រដ្ឋ​ហើយ​​ប្រហែល​ជា​ពិបាក​​ញែក ឬ​ក៏​បំបាត់​រាជ​និយម​នេះ​ណាស់​​​​”​។​​

លោក​មាន​ប្រសាសន៍​បន្ថែម​ថា រាជានិយម​ក្នុង​រយៈពេល​ចុង​ក្រោយ​នេះមាន​ការ​ចុះខ្សោយ ដោយ​សារ​អវត្ត​មាន​របស់​ព្រះ​ករុណា នរោត្តម​ ​សីហនុ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា ការ​ដាក់​រាជ្យ​របស់​ព្រះ​អង្គ និង​ភាព​នៅ​មាន​កម្រិត​នៃ​សកម្ម​ភាព​របស់​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ព្រះបាទ ​​នរោត្តម​ សីហ​មុនី។ លោក​បាន​បញ្ជាក់​ថា ស្នាដៃរបស់​អតីត​ព្រះមហាក្សត្រ​ នរោត្តម​ សីហនុ គឺ​ជាគំរូ​មួយ​សម្រាប់​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ប្រទេស ៖ខ្ញុំ​ថា អានេះ​គួរ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​គួរ​គិត​ពិចារណា​ដែរ​ត្រង់​ហ្នឹង។​​ ហើយ​ក៏​ប្រហែល​​ជា​​ដក​ហូត​មេរៀន ហើយ​រៀន​តាម​សម្ដេច​ឪ​ ឲ្យ​​បាន​ច្រើន​ក្នុង​ការ​គ្រប់​គ្រង​រដ្ឋ​។ ហើយ​ហ្នឹង​ក៏​ដាក់​ខ្លួន​ដាក់​ប្រាណ​ ដើម្បី​​ធ្វើ​ពលិកម្ម​សម្រាប់​ប្រជាពល​រដ្ឋ​ប្រជា​ជាតិ​ទាំងមូល​ មិន​មែន​សម្រាប់​ក្រុម​ណាៗ បក្ស​ខ្លួន ឬ​ពួក​ផ្ទាល់​ខ្លួន​”​។

កាល​ពី​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិល​មិញ ប្រជា​ជន​នៅ​រាជ​ធានី​ភ្នំ​ពេញ ទាំង​ចាស់ ទាំង​ក្មេង ប្រមាណ​ជាង​១លាន​នាក់ បាន​ចូល​រួម​ដង្ហែ​ព្រះ​បរម​សព​របស់​សម្តេច​សីហនុ ពី​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ ប្រទេស​ចិនមក​កម្ពុជា។ ចំនួន​នៃអ្នក​ចូល​រួម​នេះ លើស​ពី​ការ​នឹក​ស្មាន​របស់​មន្រ្តី​រដ្ឋាភិ​បាល ដែល​អះ​អាង​ថា ប្រហែល​ជា​មា​ន​ប្រជា​ជន​ជាង​១០​ម៉ឺន​នាក់ ចូល​រួម​ក្នុង​ក្បួន​ដង្ហែ​នេះ។

អ្នក​​ស្រាវ​​ជ្រា​វ​​ជាន់​​ខ្ពស់ និង​​អ្នក​​វិភាគ​​សង្គម លោក កែម ឡី មាន​​ប្រសាសន៍​​ថា ស្ថាប័ន​​ព្រះ​​មហា​​ក្សត្រ នៅ​តែ​​ជា​​ស្នូល​​ដ៏​​សំខាន់​មួយ​សម្រាប់​​កិច្ច​ការ​រដ្ឋាភិ​​បាល បើ​ទោះបី​​ជា​កន្លង​​មក​​​​ មាន​​ការ​​វាយ​​​ប្រហារ​​ទៅ​លើ​អ្នក​​នយោ​បាយ​រាជានិយម​មួយ​​ចំនួន​​ក៏​ដោយ ៖”​រាជ​​រដ្ឋា​ភិបាល​​ជា​ពិសេស​​អ្នក​​នយោបាយ​​បាន​​វាយ​ប្រហារ​ទៅ​ដល់​ ខ្សែ​រាជ​វង្ស ប៉ុន្តែ​វាយ​ប្រហារ​តែ​​​​ខ្សែ​រាជ​វង្ស​ណា​​ដែល​​ធ្វើ​​នយោ​បាយ​​ខុស​​ឆ្គង ​ទេ ក៏​ប៉ុន្តែ​រាជ​រដ្ឋាភិបាល​រឹង​មាំ​​ក៏​ដោយ​សារ​តែ​មូល​ដ្ឋាន​គ្រឹះ​របស់​​ ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ដែរ ជា​ពិសេស​គឺ​ស្ថាប័ន​​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​​ ជា​សរសរ​គ្រឹះ​ធំ​ណាស់​សម្រាប់​​​ មាន​លំនឹង​ខាង​ផ្អែក​នយោបាយ​​​ជា​ពិសេស​ ក្នុង​ការ​ដឹក​នាំ​​ប្រទេស​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ហ្នឹង​​។ រដ្ឋា​ភិបាល​​គាត់​យល់​កាល​ណា​​មិន​គាំ​ទ្រ មិន​ធ្វើ​អ្វី​ៗ​​សម្រាប់​ស្ថាប័ន​​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ទេ គឺ​មិន​អាច​ស្ថិត​ស្ថេរ​បាន​ទេ​” ។

លោក​​​បន្ថែម​ថា​ ព្រះ​អង្គ​​ប្រហែល​ជា​​បាន​​​រៀប​ចំ​​ទុក​​រួច​​ជា​​ស្រេច​​​នូវ​​ការ​​ កិច្ច​​ការ​​នានា​ សម្រាប់​​រាជ​​វង្ស​​ស្តេច​​ក្នុង​​ការ​​ជួយ​​ដឹក​​នាំ​​ប្រ​ទេស​​​មុន​​ពេល ​​ដែល​​ព្រះ​​អង្គ​​សោយ​​ទិវង្គត​​។

ចំណែក​​​អ្នក​​ប្រវត្តិ​​​សាស្រ្ត ​និង​​​សាស្រ្តា​​ចារ្យ​​នៅ​​សាកល​​វិទ្យា​​ល័យ​​ភូមិន្ទ​​ភ្នំ​ពេញ ​លោក​ សំបូរ​ ម៉ាណ្ណារ៉ា ​បាន​​លើក​​ឡើង​​ថា​ ការ​​ឲ្យ​តម្លៃ​​ទៅ​​លើ​​រាជា​​និយម​​សម្រាប់​​សម័យ​​បច្ចុប្បន្ន​ នៅ​​មាន​​កម្រិត​​នៅ​​ឡើយ​ ដោយ​​សារ​​ការ​​ខ្វះ​​ខាត​​នូវ​​ការ​​យល់​​ដឹង​៖”​ខ្ញុំ​សូម​និយាយ​ការ​ ថយ​ទាំង​អស់​នោះ​គឺ​មក​ពី​ស្ថាន​ភាពជាក់​ស្ដែង​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​។ ពិសេស​បំផុត​ក្រោយ​ឆ្នាំ​១៩៧០​ មក​ទល់​ឆ្នាំ​១៩៧៥។ ១៩៧៥​មក​ទល់​ឆ្នាំ​១៩៧៩​។ ហើយ​ក៏​មា​ន​បញ្ហា​ពី ឆ្នាំ​១៩៧៩​មក​ទល់​ឆ្នាំ​១៩៨៩​ផង​ដែរ។ ការ​អប់​រំ​ដែល​ទាក់​ទង​ការ​ឲ្យ​តម្លៃ​រាជា​និយម​​​ចាប់​ពី​ចុង​ទសវត្សរ៍​៧០ ​មក​ទល់​ចុងទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​១៩៨០​​ ប្រមាណ​ជា​២០​​ប្លាយ​ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ខ្មែរ​​ច្រើន​បាន​ងាក​ចេញ​ និង​ឲ្យ​​តម្លៃ​លើ​​រាជា​ក្នុង​លក្ខខណ្ឌ​​នៃ​​ការ​គ្រប់​គ្រង​ប្រទេស​” ។

ស្នាដៃធំ​របស់​ព្រះអង្គ​ដែល​ប្រជា​ជន​​មិន​​អាច​​បំភ្លេច​​បាន​ មាន​​ដូច​ជា​ ស្នាដៃ​កិច្ច​​ការ​​សង្គម​​​សមាជ​​​ជាមួយ​​ប្រជា​​ជន ​ការ​​ទទួល​​យក​យោបល់​​ប្រជាជន ​​ការ​​ទាម​ទារ​ឯក​រាជ្យ​​ពី​​ប្រទេស​​បារាំង ​ការ​ងារ​​ការ​​ពារ​​ជាតិ ​ដូច​ជា​​ការ​​ទាម​​ទារ​​ប្រាសាទ​​ព្រះ​​វិហារ​​ពី​​ប្រទេស​​ថៃ​ ការ​​អភិ​វឌ្ឍ​​សង្គម​ និង​កិច្ច​ការ​​សន្តិ​​ភាព​​ជា​ដើម​។

ព្រះបាទ​ ​នរោត្តម​ ​សីហនុ ​បាន​សោយ​ទិ​វង្គត​​​កាល​​ពី​​ថ្ងៃ​​ច័ន្ទ​ ទី​​១៥ ​ខែ​​តុលា​ ឆ្នាំ​​២០១២​ វេលា​​ម៉ោង​​១និង​​២០​នាទី​​អធ្រាត្រ​ ដោយ​រោគា​​ពាធ​៕

Cambodian King Left Mixed Legacy

By Patrick Barta, Wall Street Journal in Bangkok with the contribution from Sun Narin in Cambodia

Image
By AP

Norodom Sihanouk, a two-time king who helped guide the small Southeast Asian nation of Cambodia through its first years of independence but ultimately failed to prevent it from descending into genocide at the end of the Vietnam War, died early Monday of natural causes in Beijing. He was 89 years old.

According to state-run Xinhua news agency, Chinese Vice President Xi Jinping, Chinese State Councilor Dai Bingguo, Director of the General Office of the CPC Central Committee Li Zhanshu and Foreign Minister Yang Jiechi visited Cambodia’s former Queen Norodom Monineath Sihanouk on Monday morning to express their condolences and sympathy. “We are greatly shocked and grieved to learn that His Majesty former King Sihanouk died this morning in Beijing,” Mr. Xi said after a silent tribute in front of a portrait of Mr. Sihanouk.

Mr. Xi spoke highly of Mr. Sihanouk as an old friend of the Chinese people, who he said would live in the hearts of Chinese and Cambodian people forever. Mr. Xi said that he believed that the friendship between the two nations would continue and develop, according to Xinhua.

The energetic, mercurial leader was considered a major figure in 20th century Asian politics, and his years in power are remembered fondly by many Cambodians, many of whom viewed him as semidivine and credited him with securing Cambodia’s freedom from France in the 1950s. His skillful diplomacy in the 1960s helped ensure that Cambodia wasn’t swept into the mushrooming conflict in neighboring Vietnam, though he was eventually pushed from power as the conflict there escalated.

The legacy of Mr. Sihanouk’s operatic life is tainted by his complex and controversial association with the Khmer Rouge, a radical left-wing insurgency that controlled Cambodia from 1975 to 1979 and launched one of the worst genocides of the 20th century, leaving more than a million Cambodians dead. Although historians say Mr. Sihanouk didn’t actively participate in Khmer Rouge policy making and deplored its tactics, he at times aligned himself with the group in hopes of regaining his power, and some critics say his affiliation with the group helped its cause.

In a 2005 memoir, Mr. Sihanouk said he “dared to struggle in alliance with the Red Khmers, against U.S. imperialism” but ultimately “condemned the despotic and bloody regime” of the Khmer Rouge, which he said “elevated lying, deception and intellectual dishonesty to the rank of a state institution.”

Mr. Sihanouk still has many defenders, including some Cambodian historians who argue he wanted what he thought was best for his country, including peace, independence and recognition on the world stage. But he also was criticized widely for vanity and a domineering style, and for treating Cambodians as if they were children who couldn’t decide their fates without his supreme guidance.

Image
By AFP

It isn’t fair to blame Mr. Sihanouk directly for the atrocities of the Khmer Rouge, but his refusal to nurture a more mature democracy and bring other voices into government while he was in power “opened the way” for more-radical leftists to take over, said Milton Osborne, a former Australian diplomat in Cambodia and visiting fellow at the Lowy Institute for International Policy in Sydney.

“I think he can be faulted fundamentally for his inability to share responsibility with anyone in the Cambodian state and his belief that he, and he alone, knew what was best for Cambodia,” said Mr. Osborne.

Mr. Sihanouk was a survivor, though, and in his later years Cambodians and international diplomats turned to him again as one of the few figures capable of unifying the war-torn country. He became king again in 1993, a post he held until 2004. In many ways the decision was an affirmation of Mr. Sihanouk’s exceptional political skill, which he used to play superpowers off each other while scrambling to maintain a role for himself at home. With his health woes mounting, he abdicated in 2004, allowing the throne to pass to his son, former ballet dancer Norodom Sihamoni. His son is still on the throne in the largely ceremonial position.

Mr. Sihanouk was known as a hard worker who distrusted strict ideologies and foreign intervention, though he labored to charm foreign leaders with a legendary attention to detail when it served his interests. Diplomats recalled that he made sure British royalty were treated to British toilet paper during a visit before the Vietnam War.

He was something of a bon vivant, producing his own films, heading up a jazz band, and playing saxophone at late-night parties. He often boasted of his amorous adventures, and fathered 14 children from at least five marriages.

Mr. Sihanouk was born in 1922 in Phnom Penh. Over the years, the royal family’s powers had been chipped away as France expanded its influence in Cambodia in the 19th and early 20th centuries. French officials chose then-Prince Sihanouk for the throne in 1941 because they thought he would be weak and compliant, serving as a figurehead while French authorities administered the state.

But King Sihanouk proved hard to manage. He rallied public support for independence, and secured it in 1953 as France sought to rein in its colonial adventures. A year later, Mr. Sihanouk abdicated to remake himself as a mass politician, serving as prime minister and in other roles that enabled him to effectively dominate Cambodian politics until 1970.

As Cambodia’s main leader in that period, he took many steps to improve the country, including spending heavily on education. But the economy struggled at times after he nationalized key industries as part of a program he termed “Buddhist Socialism,” and he became increasingly autocratic, cracking down on dissidents whom he saw as a threat to public order.

He steered a neutral course when tensions rose in Vietnam, though doing so became harder as the conflict escalated. Facing pressure from North Vietnam, he broke off diplomatic ties with the U.S. in the mid-1960s, and later retreated more into filmmaking, which critics said detached him from policy making and the realities of his country’s poverty. At a 1969 international film festival stage-managed by the royal household, one of his films was awarded a solid gold statue made from ingots donated by Cambodia’s national bank.

A year later, Mr. Sihanouk was overthrown by a pro-U.S. government, and the U.S. military expanded bombing campaigns in the country to flush out communists taking refuge there. In exile in Beijing, Mr. Sihanouk allied himself with China’s communists and the Khmer Rouge, who were trying to oust Cambodia’s new leader, Lon Nol. When the Khmer Rouge succeeded, taking over Phnom Penh in 1975, Mr. Sihanouk was installed, temporarily, as the Khmer Rouge’s puppet head of state.

Upon his return to Phnom Penh, Mr. Sihanouk became a prisoner of the new regime, led by dictator Pol Pot, which wanted to make Cambodia into a Maoist utopia by abolishing private property and currency and setting up agricultural collectives around the country. The movement forced nearly all Phnom Penh residents into the countryside and massacred perceived enemies of the state, including some of Mr. Sihanouk’s relatives, on a mass scale.

Vietnamese invaders toppled the Khmer Rouge in 1979, ushering in further instability. Mr. Sihanouk kept residences in China and North Korea but maintained links with Cambodia’s main political players—including Khmer Rouge holdouts—until he was able to re-emerge in 1993, in his early 70s, as king again.

His second kingship was largely a symbolic post, and his ambitions were frequently thwarted by other leaders such as Hun Sen, a former Khmer Rouge cadre who defected from the group before becoming Cambodia’s prime minister. Feeling marginalized, Mr. Sihanouk looked for other outlets to express himself, including regular bulletins and blog posts for diplomats and journalists filled with recipes, musings on Cambodian politics and graphic details about his various ailments, from diabetes to cancer.